(Interview in De Morgen, 12 oktober 2020)
Een miljoen doden en nog steeds de ernst van de pandemie ontkennen? Met kritisch denken heeft dat niets te maken, zegt filosoof Maarten Boudry. Hij opent maandagvond de UGent-leerstoel Etienne Vermeersch. ‘Bij alle beschikbare bewijslast nog steeds blijven twijfelen, dat is pervers.’
‘Twijfelen aan een tweede coronagolf, is dat kritisch denken?’ De UGent stelt de vraag bij wijze van aankondiging van uw lezing. Wat is het antwoord?
“In dit geval is het antwoord duidelijk nee. Veel mensen denken dat kritisch denken gelijkstaat aan twijfelen over alles. Filosofisch kan je inderdaad aan alles blijven twijfelen, zelfs aan het bestaan van de wereld. Maar wie nu nog steeds beweert dat Covid-19 niet erger is dan een seizoensgriepje, die doet niet aan kritisch denken. Kritisch denken is: een evenwicht vinden tussen twijfel en vertrouwen. Tegen alle beschikbare bewijslast in nog steeds twijfel blijven zaaien, dat is pervers.”
Waar ligt de grens? Vanaf wanneer wordt het pervers om vragen te blijven stellen?
“Er is bij iedere kwestie een ruime grijze zone, een periode waarin er gezocht wordt naar bewijsmateriaal. Het ultieme bewijs, dat bestaat in wetenschap niet. Maar op een gegeven moment wijzen zo veel antwoorden in dezelfde richting dat er iets ontstaat als een wetenschappelijke consensus.
“Zo kan je onder het mom van kritisch denken nog proberen de evolutietheorie te ontkrachten, daar wens ik u dan veel succes mee.Mocht de klimaatwetenschap op drijfzand berusten en je kan de correlatie tussen broeikasgassen en de opwarming van de aarde van tafel vegen, dan win je als wetenschapper de Nobelprijs. Het feit dat dat niet gebeurt, wil iets zeggen.
“Over de mortaliteit van corona naderen we dezelfde fase: we zitten niet meer in de schemering, waar je licht niet van donker kan onderscheiden. Wanneer een pandemie een miljoendoden maakt, dan is het nacht. Wie daar dan nog steeds aan twijfelt en denkt dat hij het beter weet dan het gros van de experts in dat vakgebied, die denkt niet kritisch over zichzelf en lijdt aan zelfoverschatting.”
Er zijn wel degelijk wetenschappers die nog beweren dat corona niet erger is dan de griep. Moeten we hen dan negeren?
“Dwarsliggers zullen er altijd zijn. Kijk naar Didier Raoult in Frankrijk, die Trump-gewijs tegendraads en megalomaan is. Als leek kan je dan gaan kersenplukken en die ene stem gaan volgen. Verstandiger is te kijken naar wat de consensus is bij een grote groep van experts. En dan heb ik het wel degelijk over echte experts op dat gebied: de virologen en epidemiologen. Gezondheidseconomen,historici, filosofen of wetenschapsjournalisten: ze mogen vragen hebben bij de implicaties op de maatschappij en hoe het beleid vorm gegeven wordt. Maar ze zijn geen goede richtingaanwijzers als het over puur virologische kwesties gaat.”
Is dat wetenschapsscepticisme nieuw?
“Nee, je ziet het altijd wanneer wetenschap in botsing komt met religie, politiek, ideologie of onze intuïtie. Er bestaan geen Mendeljev-ontkenners, zijn tabel is niet controversieel. De klimaatwetenschap was dat ook niet, tot de link met fossiele brandstoffen gelegd werd. Mochten er geen politieke of economische implicaties zijn, de klimaatwetenschap was vandaag even onomstreden als de studie naar boomringen.
“Hetzelfde zie je nu. De lockdown, het reisverbod, de avondklok: het raakt aan onze politiek, aan de economie, aan de liberale ideologie dat we vrij zijn om te doen wat we willen. Mensen vinden dat onrechtvaardig en ze zoeken een schuldige. Dat is dan de wetenschap. Dus gaan ze de wetenschap ontkennen.”
Joël De Ceulaer schreef het vorige week in De Morgen: hij mist Etienne Vermeersch als gids door de woelige coronatijden. Hebben we nood aan een moreel kompas?
(lacht) “De brief van Joël De Ceulaer was een beetje overtrokken, wat natuurlijk past ook in het satirische genre.Maar dat veel mensen Vermeersch missen,klopt. Weet u hoeveel reacties ik gekregen heb na mijn optreden in De afspraak vorige week, als zou Etienne Vermeersch zich omdraaien in zijn graf? Dat hij nooit, zoals ik, voetstoots de wetenschappelijke consensus zou aannemen. Ik durf te zeggen dat dat nonsens is. Vermeersch heeft nooit enig geduld gehad met pakweg klimaatontkenners. Hij zou ook hier de wetenschappelijke consensus aanvaard hebben, en vervolgens kritische bedenkingen geformuleerd hebben bij het beleid.
“Nu, ik betwijfel of Etienne ooit dat moreel kompas van alle Vlamingen was, maar op het vlak van abortus, euthanasie en migratie heeft hij zeker voor een stuk de richting bepaald. Het is niet toevallig dat hij verkozen is tot meest invloedrijke intellectueel van het land. Dus ja, misschien hebben we wel een moreel kompas nodig. Maar ik ben niet de opvolger van Vermeersch en ik heb al helemaal niet de pretentie om een moreel kompas te willen zijn. Ik ben in de eerste plaats een wetenschapsfilosoof, geen moraalfilosoof zoals Etienne Vermeersch. Dit wordt geen leerstoel ethiek.”
Hoe bent u van plan om de leerstoel precies vorm te geven?
“Deze lezing over kritisch denken is de start, volgend jaar volgt sowieso nog een klimaatdebat met internationale sprekers. Daarnaast zal ik de leerstoel ook invullen door mijn publieke bijdragen te leveren aan het maatschappelijk debat, op een constante manier.”
Dus dan toch een moreel kompas.
(lacht) “Maak er een kritisch kompas van, dan. Als ik iets ambieer, dan is dat hetzelfde wat iedere andere intellectueel hoopt te bereiken: invloed hebben op het publieke debat en het beleid.”