Is Congo in onze schoolklassen “nog altijd een beetje van het Westen”, zoals De Standaard gisteren kopte? Dat was in het verleden zeker het geval. Ik herinner me nog levendig hoe mijn leraar in de lagere school met vaderlandse trots sprak over Leopold II, de man die van ons kleine landje een wereldspeler maakte door een stuk van Afrika in te lijven dat 75 keer zo groot was als België. En die daar natuurlijk enkel goede werken verrichtte en beschaving bracht! Dat is exact de boodschap die Louis Michel, ex-vice-premier van ons land (!), niet eens zó lang geleden nog verkondigde: “Hij was een ambitieuze visionair, een held met ambitie voor een klein landje als België” (in P-Magazine in 2010). In werkelijkheid was de periode van Kongo-Vrijstaat (het privé-eigendom van Leopold II gedurende 23 jaar) één van de zwartste pagina’s uit het toch al redelijk donkere boek van het Europese kolonialisme: uitbuiting, folteringen, slavernij, verminkingen, executies. In het boek Atrocities van Matthew White, dat de 100 meest dodelijke episodes in de wereldgeschiedenis beschrijft, prijkt Kongo-Vrijstaat op de 14e plaats, met naar schatting 10 miljoen dodelijke slachtoffers. Het is ronduit immoreel om een massamoordenaar als Leopold II te verheerlijken, en het is onvoorstelbaar dat een vice-premier dat nauwelijks 10 jaar geleden nog kon uitkramen.
De misdaden ten tijde van Kongo-Vrijstaat (en de latere koloniale geschiedenis van België) moeten op een historisch verantwoorde manier aan bod komen in de lessen, zonder te verdoezelen of goed te praten, omdat ze een wezenlijk deel uitmaken van onze Belgische geschiedenis. Maar lopen er echt nog zoveel leerkrachten rond zoals die van mij in Roeselare een kwarteeuw geleden? Hieronder kan je zien hoe Historia, het referentiehandboek geschiedenis in katholiek onderwijs, de zwarte pagina van Kongo-Vrijstaat behandelt (een uitgave van Pelckmans uit 2001). Dat boek windt er in ieder geval geen doekjes om. In het totaal bestrijkt het hoofdstuk over het Europese kolonialisme 18 pagina’s. Het lijkt er niet op alsof die donkere bladzijde in onze geschiedenis gewoon wordt overslagen. En van de opvatting dat “Congo nog altijd een beetje van het Westen” is, zoals De Standaard kopt, valt hier weinig te bespeuren.
Nog één bedenking bij dit artikel: het “Eurocentrisme” waarvan sprake is ten dele begrijpelijk en onvermijdelijk. De Europese beschaving heeft nu eenmaal een ontzettend grote invloed gehad op de wereldgeschiedenis vanaf de 16e eeuw, zowel ten goede als ten kwade. Daar valt gewoon niet aan te ontsnappen. De ironie is dat uitgerekend “dekolonisatie”-activisten vaak doen alsof de geschiedenis pas begint als er ergens een Europese kolonist voet aan wal zet. Alsof dan pas slavernij, onderdrukking en imperialisme hun intrede maakten. Dat is a-historische onzin, en “eurocentrisch” bovendien. Slavernij komt voor in nagenoeg alle tijdperken en culturen, en doorheen de hele wereldgeschiedenis hebben volkeren geprobeerd om andere volkeren te overheersen, onderdrukken en onderwerpen. De Europese naties werden er vanaf de 17e eeuw gewoon ontzettend succesvol in, door de zelfversterkende cyclus van wetenschap, technologie en vrijdenken. (En daardoor kregen ze het ook steeds hoger in hun bol, zie het hoofdstuk over racisme in mijn boek).
