U heb het misschien al gehoord? Dankzij de coronacrisis is het afgelopen met de globalisering, en kunnen we nadenken over een alternatieve economie. Of neen, sorry, de pandemie toont aan dat we net méér wereldwijde samenwerking nodig hebben. Of wacht, corona wijst de weg voor de klimaatcrisis: massaal thuis blijven en consuminderen. Of moeten we net inzetten op wetenschap en technologie?
Nog meer lessen van het coronavirus: we moeten dieren beter behandelen, meer aandacht besteden aan vrouwenrechten, meer voedingssupplementen eten en minder vlees, digitaal onderwijs in vraag stellen dan wel toejuichen, of de ‘biomacht’ van wetenschap in vraag stellen (of juist niet, zoals we hier eerder betoogden).
‘Told you so’
Ziehier het ontstaan van het ‘coronabewijs’: naar believen te gebruiken ter ondersteuning van uw favoriete opinie of goede zaak. Het coronabewijs is er voor iedereen! Door je eigen zaak aan deze crisis te linken, surf je mee op iets wat iedereen in de ban houdt, en toon je dat je bezorgdheden in ieders belang zijn (‘Ook voor jouw probleem hebben we een oplossing!’). En je toont dat je eigen groep het altijd bij het rechte eind had (‘Told you so!’) Waar zitten de mensen die door het coronavirus hun mening grondig hebben herzien? Hoe komt het dat het virus naadloos in ieders wereldbeeld past, en bevestigt wat iedereen daarvoor toch al vond?
Een ongeziene crisis als deze, laat eindeloos veel ruimte voor interpretatie
Dit klinkt misschien wat cynisch, maar dat is niet de bedoeling. Mensen die een coronabewijs aandragen, zijn doorgaans overtuigd van hun goede zaak en hoe het virus daarin past. Aangezien iedereen nu bezig is met corona, passen we onze argumenten daaraan aan, in de hoop daarmee meer mensen te overtuigen. Toch heeft het coronabewijs zelden het verhoopte effect. De verklaring is dat het om een passe-partout gaat, die iedereen tegelijk gebruikt.
Hoe overtuigd je ook bent dat deze epidemie de ene richting uitwijst, voor anderen wijst ze in de tegenovergestelde richting. Een ongeziene crisis als deze, met veel open vragen en verschillende aspecten, laat dan ook eindeloos veel ruimte voor interpretatie. Het gevolg: iedereen ziet uiteindelijk zijn positie bevestigd, en we zijn terug naar af. Daarom kan het ook als een boemerang in je gezicht slaan. Door de overvloed aan coronabewijzen riskeer je het verwijt van opportunisme: je misbruikt een gezondheidscrisis om je eigen grote gelijk te bewijzen. In plaats van anderen te overtuigen, stoot je hen af.
De boutade van Churchill
Niet elk argument dat inspiratie put uit de coronacrisis is puur opportunisme. Het virus kan ons wel degelijk een aantal zaken leren: al is het maar dat we het gevaar op pandemieën te lang onderschat hebben, en dat we kwetsbaarder zijn dan we geloofden. Een crisis kan ons wakker schudden, tot morele reflectie leiden, en zelfs tot maatschappelijke en morele vooruitgang. Denk maar aan de invoering van de sociale zekerheid na de Tweede Wereldoorlog, of het algemeen stemrecht. Winston Churchills boutade ‘Never waste a good crisis’ getuigt niet noodzakelijk van cynisme.
We willen dan ook niet te streng zijn over de wildgroei aan coronabewijzen. Alleen door te onderzoeken en kritische vragen te stellen kunnen we inzicht krijgen in onze tekortkomingen en verwezenlijkingen. Dat hebben we vandaag meer dan ooit nodig.
En dat, vanzelfsprekend, bewijst dat wij altijd al gelijk hadden over de waarde van wetenschap en kritisch denken.
(Stuk met Stefaan Blancke in De Standaard, 22 april 2020)