Sommige van die verwijten snijden hout, maar met de achterafblik zijn ze te makkelijk. De waarheid is dat we ook geluk hebben gehad. Dat onze ziekenhuizen twee weken tijd kregen om zich voor te bereiden, is wrang genoeg te danken aan Italië, dat tien dagen ‘voorliep’ en fungeerde als een soort glazen bol.
Anders waren alle Europese landen ongeveer gelijktijdig overrompeld. Zelfs nadat de vreselijke beelden en verhalen uit Italië ons bereikten, bleven velen volhouden dat de paniek erger was dan het virus. Zonder Italië zou die groep nog groter en luidruchtiger geweest zijn, en het publieke draagvlak voor een lockdown veel kleiner.
Of als overheden niet naar epidemiologen hadden geluisterd. De uitspraak van Brexiteer Michael Gove dat de mensen „genoeg hebben van experts”, werd gelukkig niet bewaarheid, en het Verenigd Koninkrijk is daar zelf een voorbeeld van.
Het Londense Imperial College voorspelde in een studie dat de toenmalige Britse mitigatiestrategie, die gokte op groepsimmuniteit, de capaciteit van de IC’s meer dan acht keer zou overschrijden, waardoor 250.000 mensen zouden sterven. Nog zonder de indirecte doden aan andere aandoeningen, door de ineenstorting van het gezondheidssysteem.
Zelfweerleggende voorspelling
Die ongemeen harde waarschuwing, miste zijn effect niet. De onzalige strategie van groepsimmuniteit werd binnen enkele dagen ten grave gedragen, en het Verenigd Koninkrijk neigt nu net als Nederland globaal naar hetzelfde pakket drastische maatregelen als de rest van Europa.
De waarschuwing van het Imperial College zal wellicht de geschiedenis ingaan als toonbeeld van een ‘zelfweerleggende voorspelling’, het minder bekende broertje van de self-fulfilling prophecy. Door honderdduizenden doden te voorspellen, werden maatregelen genomen die verhinderen dat de voorspelling uitkomt.
Het grote nadeel van voorspellingen die zichzelf ontkrachten is dat sceptici achteraf zullen zeggen: „Zie je wel dat het allemaal meeviel? Al die paniek was nergens voor nodig.” Die denkfout zie je nu al opduiken.
Voor de belangrijkste geluksfactor moeten we even uitzoomen: dit is lang niet het ergst denkbare virus. Zeker, het heeft een hoge besmettelijkheid, lange incubatietijd en a-symptomatische verspreiding, maar het sterftecijfer ligt nog steeds relatief laag, zeker bij kinderen en jonge mensen. Ebola is dodelijker, maar velt zijn slachtoffers te snel om zich efficiënt te kunnen verspreiden. Stel je een virus voor met de dodelijkheid van ebola, maar dat verspreid wordt door mensen die zich nog kiplekker voelen.
In 2015 al waarschuwde Bill Gates in een TED-lezing dat de volgende pandemie een kwestie van tijd was, en dat de mensheid er niet op voorbereid is. Dat zal niet veranderen als deze crisis is bedwongen. Er huist een enorm reservoir van virusstammen in andere zoogdieren, wachtend op de juiste mutaties om van gastheer te kunnen overspringen. En een hyperverbonden wereld zoals de onze is de natte droom van elke ziektekiem.
De filosoof Toby Ord, die deel uitmaakt van de ‘effectief altruïsme’-beweging waarvoor ik eerder een lans brak, publiceerde in maart The Precipice (‘de afgrond’), over toekomstige ‘globale catastrofale risico’s’. Het gevaar van pandemieën (natuurlijk en uit een laboratorium) is volgens Ord een van de grootste bedreigingen, groter dan beter bekende globale problemen als klimaatopwarming.
Daarom is het beter om een ‘verbeterlijke optimist’ te zijn. We kunnen immers niet altijd rekenen op een portie geluk. Er is een kleine maar niet onbestaande kans dat de genetische loterij de volgende keer nog veel slechter uitdraait. Dan zal deze pandemie een oefenrondje blijken. Laten we daar nu al van leren.
(NRC, 4 april 2020)
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/04/03/de-volgende-keer-kan-het-nog-erger-zijn-a3995825