Een hardnekkige denkfout over de verkiezingsoverwinning van het Vlaams Belang vulde de afgelopen weken weer de kranten. De andere partijen zouden de ‘weg geëffend’ hebben voor Tom Van Grieken, door zelf hardere taal te spreken over migratie en door de angst voor de islam aan te wakkeren. Ze hebben de zwartzakken ‘naar de mond gepraat’ en ‘in de kaart gespeeld’, ze hebben hun ideeën ‘gemainstreamd’ en ‘overgenomen’. En zo kwam het Vlaams Belang aan zijn overwinning. De achterliggende gedachte is dat, als je mee opschuift in de richting van een radicale partij, die partij daar altijd van zal profiteren, omdat de mensen ‘het origineel boven de kopie’ verkiezen.
Deze stelling, uitentreuren herhaald, gaat zelden vergezeld van een argument. Het is redeneren bij wijze van metaforen: ‘de weg effenen’, ‘het bedje spreiden’, ‘in de kaart spelen’. Het klinkt intuïtief aannemelijk, maar het slaat nergens op. Pas dezelfde redenering eens toe op pakweg het klimaat: als andere partijen ook een klimaatplan opstellen, zouden ze daarmee ‘het bedje spreiden’ voor Groen, omdat mensen ‘het origineel boven de kopie’ kiezen? Het omgekeerde is waar: hoe meer andere partijen ideeën van Groen overnemen, hoe minder die partij het alleenrecht van een thema kan opeisen. Een kiezer die het klimaat belangrijk vindt, is dan niet langer tot één partij veroordeeld.
WEGKIJKPOLITIEK
Hetzelfde geldt voor Vlaams Belang: hoe minder aandacht je besteedt aan de redenen waarvoor mensen op die partij stemmen, hoe meer speelruimte je aan hen overlaat, en hoe meer de partij zich kan opwerpen als ‘de enige’ die de ‘bezorgde burgers’ ernstig neemt. Het domste wat je nu kan doen is de bezorgdheden van mensen over migratie dood te zwijgen, in de hoop dat ze vanzelf weggaan. Daarmee keer je terug naar de wegkijkpolitiek uit de jaren ’90, die het Vlaams Blok heeft grootgemaakt. De beste manier om het Vlaams Belang klein te krijgen is door zelf een sterk verhaal over migratie en islam te ontwikkelen, dat de wijdverspreide angsten en bezorgdheden wegneemt.
Dat is precies wat de sociaaldemocrate Mette Frederiksen vorige week in Denemarken presteerde. Haar partij won glansrijk de verkiezingen en vermorzelde de rechts-populistische Volkspartij, dankzij haar strengere migratiekoers. Frederiksen liet zich niet intimideren door de beschuldigingen (ook aldaar) dat ze populistisch rechts ‘achternaliep’ en hen daarmee groter zou maken. Linkse opiniemakers die de zege van Frederiksen moeilijk kunnen verkroppen, zoals Matthias Somers in deze krant, wijzen erop dat de partij toch slechts één extra zetel haalde, en dat de nederlaag van de Volkspartij vooral te wijten was aan corruptieschandalen. Natuurlijk speelde dat mee, maar bemerk dat de theorie hierboven het omgekeerde voorspelde: aangezien Frederiksen de antimigratiestandpunten van de Volkspartij (deels) overnam, zou radicaal-rechts net moeten groeien, in plaats van ineenstorten. En Frederiksens partij zou moeten verliezen, in plaats van winnen.
STOER OVER MIGRATIE
Terug naar Vlaanderen. Dat N-VA ijlings haar kar keerde over het VN-Migratiepact, en zelfs bereid was om er de regering over te laten vallen, kwam omdat ze de hete adem van Vlaams Belang in de nek voelde. Stel dat Bart De Wever dat pact stilletjes had laten passeren, zonder er ruchtbaarheid aan te geven, of dat hij het samen met de coalitiepartners volmondig had bekrachtigd. Zou dat de wind uit de zeilen van Tom Van Grieken gehaald hebben? Natuurlijk niet. In dat geval had het Vlaams Belang het thema nog veel harder uitgebuit, want dan kon ze zich als de ‘énige migratiekritische partij’ opwerpen. De N-VA heeft zich de afgelopen maanden uitgesloofd om voldoende ‘stoer’ te zijn over migratie, omdat ze haar kiezers weg wilde houden van Vlaams Belang. (Of ze daarin de grenzen van het fatsoen overschreed, is een andere kwestie). Ik steek mijn hand in het vuur dat, indien de N-VA dat níét had gedaan, Vlaams Belang nog veel hoger had gescoord. Precies zoals in 2004, toen er een groot gat gaapte op rechts.
De N-VA heeft Vlaams Belang al eens klein gekregen, door een geloofwaardig en democratisch alternatief op rechts te bieden. Dat de partij nu opnieuw stemmen verloor aan Vlaams Belang, heeft verschillende oorzaken (het visaschandaal, de aanslepende toestand met de transitmigranten, het brokkenparcours over Marrakech), maar de voornaamste reden is een wetmatigheid die geldt voor zowat elke partij: op het moment dat je aan de macht deelneemt, moet je compromissen sluiten en bots je op de limieten van wat haalbaar is. Dan raken je kiezers teleurgesteld, en lopen ze terug over naar een partij die nog ‘maagdelijk’ is en daarmee de illusie kan hoog houden dat zij de problemen wél zou kunnen oplossen. De waarheid is dat Vlaams Belang won ondanks, niet dankzij de stoere praat van Theo Francken, en dat geldt ongeacht wat je van die stoere praat vindt.
(De Morgen, 12/6/2019)