Wie wil graag deel uitmaken van een minderheid? Wie wil zich uitgesloten of gemarginaliseerd voelen, louter omdat hij anders is dan de mainstream of er onpopulaire meningen op nahoudt? Wie wil een eenzame strijd voeren tegen een verpletterende orthodoxie?
Wel, blijkbaar willen heel wat mensen dat. Velen van ons koesteren minderheden, dragen ze op handen, willen zelf een minderheid zijn. We hebben sympathie voor heldhaftige andersdenkenden en verstotenen, verworpenen en verdrukten, de kleine stem die versmacht wordt door de meerderheid. Hoe komt dat?
Tegendraadse heroïek
Eén reden is dat we vandaag de dag prat gaan op onze onafhankelijkheid van denken. We haten conformisme, kuddementaliteit en een versmachtend pensée unique. We wentelen ons in de heroïek van de vrijbuiter die ingaat tegen wat de goegemeente denkt. Wie wil immers uitblinken in orthodoxie? Hoe volgzaam om te denken wat de meerderheid denkt! Hoe lichtgelovig ben je niet als je klakkeloos slikt wat anderen geloven! We wanen ons liever de kleine en dappere David dan de reus Goliath.
Al met al hebben we gelijk dat we de onafhankelijkheid van denken belangrijk vinden en de consensus wantrouwen. Maar de heroïek van de tegendraadse geest kan absurde vormen aannemen. Een visie die gedeeld wordt door een meerderheid wordt bijna per definitie verdacht. Als de tegendraadse zalm nog maar een mainstream ziet, dan wil hij fanatiek in de andere richting zwemmen, pal tegen de stroom op. Het is de nachtmerrie van elke verstokte dwarsdenker: de mainstream worden, of op zijn minst voor mainstream aanzien worden! En dus gaat de tegendraadse geest op zoek naar zijn eigen zelfvervullende voorspelling. Wie deel wil uitmaken van een minderheid, kan gewoon zichzelf marginaliseren. Blijf dingen zeggen die voldoende uitzinnig of absurd zijn, en op termijn beland je vanzelf in de marge.
Denk maar aan de 9/11 Truthers, die koste wat het kost de ‘officiële’ kijk willen ontkrachten en uiteindelijk gaan geloven in dwaze complottheorieën. Ze beschouwen zichzelf als heldhaftige uitdagers van de orthodoxie, maar hun martelaarschap hebben ze over zichzelf afgeroepen. Geen wonder dat niemand ze nog ernstig neemt.
Verdrukkende minderheid
De tweede reden waarom onze cultuur dol is op minderheden, is onze diepgewortelde sympathie voor de underdog. In de slachtofferrol kruipen loont. Als je anderen ervan kunt overtuigen dat je wordt verdrukt of de mond wordt gesnoerd, dan levert dat in sommige kringen zelfs moreel krediet op. Deel uitmaken van een minderheid is aantrekkelijk en benijdenswaardig geworden. Dat is de reden waarom mensen zelfs beweren tot een minderheid te behoren terwijl dat eigenlijk niet het geval is. Dat werkt zo. Hoeveel aanhangers je zaak ook heeft, hoe groot je publiek ook is, blijf altijd benadrukken dat jij de belaagde minderheid bent die de mond wordt gesnoerd door een boosaardige orthodoxie. Aanvaard nooit dat je de bovenhand haalt, of dat naar je verzuchtingen geluisterd wordt. Maak je vijand groter en jezelf kleiner.
Maar er is niets nobel of lovenswaardig aan een minderheidspositie. Minderheden kunnen het helemaal bij het verkeerde eind hebben, of verwerpelijke ideeën hebben. Ze kunnen zelfs gevaarlijk zijn. Een van de grootste bedreigingen voor de vrijheid van meningsuiting vandaag komt bijvoorbeeld van een bepaalde religieuze minderheid. Iedereen weet dat spot met of kritiek op de islam en met name de profeet Mohammed prompt wordt beantwoord met geweld door islamitische fundamentalisten.
Een van de voornaamste redenen waarom apologeten dat islamitisch radicalisme vergoelijken, is dat het geweld gepleegd wordt door wat zij beschouwen als een onderdrukte minderheid. Arme, gefrustreerde jongeren wier geloof onophoudelijk belachelijk gemaakt wordt door de gevestigde machten, grijpen naar de enige manier om zich te verdedigen: de guerrillastrijd. Hoe vertederend!
Die morele opwaardering en vergoelijking van minderheden slaat nergens op. Als je erin slaagt je middeleeuwse godslasteringswetten op te leggen aan de rest van de samenleving, dan ben je geen verdrukte minderheid, maar een verdrukkende minderheid.
Tot slot wil ik wel voor enige omzichtigheid pleiten omtrent het begrip ‘politieke correctheid’. Net zoals de hogepriesters van de politieke correctheid overdrijven hoe verdrukt en gemarginaliseerd sommige minderheden zijn in de politieke arena, mogen we ook de dominantie van de politieke correctheid niet overdrijven. Trap niet in die val.
Toegegeven, de toename van de beledigingscultuur (offense culture) is een reëel fenomeen aan progressieve universiteitscampussen, en het is iets waarover we ons zorgen moeten maken. Maar we mogen de boeman van de politieke correctheid niet groter maken dan hij is, of zelf in de slachtofferrol kruipen. In haar meer groteske vorm is de beledigingscultuur nog altijd een randfenomeen, dat veel tegenwind kreeg in de media en elders. Deze mensen zijn er geenszins in geslaagd om hun morele puritanisme op te leggen aan de rest van de samenleving.
Contraproductief
Een deel van de tegenreactie op de politieke correctheid komt van provocerende dwarskoppen die elkaar bewust proberen te overtroeven in politieke incorrectheid, door dingen te zeggen en schrijven die erop gericht zijn culturele gevoeligheden zo veel mogelijk te schofferen. Het feit dat ze daar mee wegkomen, bewijst dat de invloed van de politieke correctheid veeleer beperkt is. De politieke correctheid is helaas in grote mate een kwestie van de linkerzijde die haar eigen kinderen opeet. Het klimaat mag verstikkend zijn aan progressieve campussen, maar elders in de samenleving halen mensen hun schouders op.
Als de politieke correctheid al enig effect heeft op de rechterzijde, dan is het contraproductief. Men bereikt het tegengestelde van wat beoogd was. De populariteit van Donald Trump kan in ruime mate verklaard worden als een reactie tegen de excessen van de politieke correctheid.
Het vrije denken wordt bedreigd, maar het gevaar komt niet van de pleitbezorgers van de politieke correctheid, althans niet rechtstreeks. De rol van de politiek correcte moraalridders is hoogstens die van ‘nuttige idioten’, zoals Lenin ze noemde: vergoelijkers en facilitators van de bedreiging eerder dan de bedreiging zelf. Dat is op zich al erg genoeg.
(De Morgen, 12 oktober 2016 – vertaling van Battle of Ideas toespraak)