(Interview in Het Laatste Nieuws door Luc Beernaert, 17 maart 2022)
Economische groei is niet de bron van het klimaatprobleem, maar net de oplossing. Klimaatjongeren die ‘consuminderen’ en een groeistop bepleiten, maken deel uit van het probleem. Dat betoogt filosoof Maarten Boudry (37) in zijn boek ‘Waarom ons klimaat niet naar de knoppen gaat (als we het hoofd koel houden)’. De oorlog in Oekraïne heeft het vooruitgangsgeloof van deze optimist een knauw gegeven, maar dat luwt het vuur niet waarmee hij het langer openhouden van de kerncentrales bepleit. “We hadden twintig jaar geleden moeten inzetten op méér kerncentrales.”
In zijn boek stelt Boudry dat de menselijke geschiedenis er één is van almaar meer doen met minder, ook op het vlak van energie. Van turf over steenkool, olie en gas tot uranium: met almaar minder grondstoffen meer energie opwekken. Technologische ontwikkelingen hebben er mee voor gezorgd dat de voorspellingen van de doemdenkers van de jaren zeventig niet uitkwamen: er kwamen geen grote hongersnoden, de milieuvervuiling nam af en ook het geboortecijfer daalde gestaag. Boudry laat zijn vooruitgangsgeloof los op de klimaatverandering en, in tegenstelling tot de doemdenkers, pleit hij voor méér groei.
Groei is volgens u niet de bron van het klimaatprobleem, maar net de oplossing. Gaat u niet voorbij aan het feit dat groei voor meer CO2-uitstoot per persoon zorgt, en dus bijdraagt aan de klimaatopwarming?
“Niet noodzakelijk. Er is geen natuurwet die zegt dat je enkel met CO2-uitstoot economische waarde kan scheppen. Er is een sterke koppeling tussen economische groei en CO2-uitstoot, maar we kunnen die koppeling doorbreken want je kan energie opwekken en welvaart genereren zonder CO2 uit te stoten. Frankrijk bewijst dat met kernenergie, Noorwegen met waterkracht, IJsland met geothermie. Alle toepassingen van fossiele brandstoffen zijn in principe vervangbaar. Voor de productie van cement, kunstmest of staal zijn we er nog niet. Maar groei is niet het probleem, want iedereen lijdt schade zodra de groei stilvalt. Groei kan zelfs de oplossing zijn. Voor cement, kunstmest en staal zullen overheden meer geld moeten stoppen in onderzoek naar innovatie én daar heb je groei voor nodig. Ook voor de gezondheidszorg, waarvoor de kosten elk jaar stijgen. Eens je de technologie hebt om bijvoorbeeld staal te smelten met waterstof in plaats van met steenkool, moet je al die staalovens vervangen. Dat zijn enorme werken, waar je ook groei voor nodig hebt. Het stilleggen van de groei om het klimaat te redden, wat de ontgroeibeweging voorstelt, is het stomste wat je kan doen.”
Heeft consuminderen geen zin? We verspillen massaal voedsel, nieuwe kleding wordt met tonnen tegelijk weggegooid. Allemaal uitwassen van ongebreidelde groei die bijdraagt aan de klimaatopwarming.
“Zolang de koppeling tussen consumptie en CO2-uitstoot bestaat, is het verstandig geen zeven kleerkasten vol te hangen met wegwerpkledij. Hetzelfde voor vliegreizen of rood vlees. Dat wil niet zeggen dat consumptie intrinsiek verkeerd is. In mijn ideale toekomst kunnen we katoen op een CO2-neutrale manier kweken. Als we een manier vinden om een vliegtuig in de lucht te krijgen met ammoniak of synthetische kerosine, die we maken met hernieuwbare energie of kernenergie, is er geen probleem meer met vliegreizen. Bij rood vlees, waar die koppeling het grootst is, maakt het een verschil als je minder of vegetarisch eet. Als individu is het dus verstandig minder of geen rood vlees te eten. Maar consuminderen als collectieve strategie lijkt me niet realistisch”.
“De boodschap van consuminderen spreekt ook slechts een kleine doelgroep aan en kan – paradoxaal genoeg – het draagvlak voor het klimaatprobleem ondergraven. Als mensen het idee krijgen dat het oplossen van het klimaatprobleem gelijk staat met het inboeten van welvaart, haken ze af. Kijk, als je besluit een jaar niet op vakantie te gaan, prima en bravo. Maar als je het uitgespaarde geld doneert aan een klimaatfonds dat zoekt naar oplossingen, is dat honderd keer zo goed, omdat je geld dan een grote hefboom creëert.”
U noemt zichzelf klimaatactivist maar stelt dat Greta Thunberg en Anuna De Wever de bal misslaan omdat ze een systeemverandering bepleiten en het kapitalisme met zijn inherente groeidogma verwerpen. Gooien ze alles op een hoop?
“Ik vrees van wel. Ik heb de indruk dat veel linkse, progressieve mensen het klimaat als voorwendsel gebruiken om al die dingen te doen die ze altijd al wilden: ongelijkheid, racisme en seksisme bestrijden en het kapitalisme vernietigen. Mensen als Naomi Klein zeggen zelf over de klimaatcrisis: ‘Eindelijk hebben we het beste argument om het kapitalisme dood te maken’. Je kan er een minderheid mee aanspreken, namelijk progressieve jongeren, vaak wit en geprivilegieerd. Alleen: voor klimaatverandering moeten we iedereen mee krijgen in het verhaal dat we als mensheid een stevig probleem hebben en als je stelt dat kapitalisme het probleem is, schrik je rechtse mensen af. Dat probleem is geen uitwas van het kapitalisme want communistische en socialistische samenlevingen zijn even vervuilend.”
Hebben de klimaatjongeren geen belangrijke rol gespeeld in het wakker schudden van beleidsmakers en het klimaatbewust maken van het grote publiek?
“Daarin heeft het IPCC (de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, het zogenoemde klimaatpanel, red.) de belangrijkste rol gespeeld. De klimaatactivisten zeggen zelf: ‘Luister naar de wetenschappers.’ Het IPCC levert rapporten en doet niet aan kapitalismebestrijding. Het is wel zo dat klimaatactivisten aandacht hebben gegenereerd voor het probleem, maar de manier waarop zal niet per se tot een oplossing leiden. Omdat ze een tegenbeweging teweegbrengen. Je hebt mensen die zich storen aan Greta en Anuna omwille van hun discours van schuld en boete. Ze maken er ook een generatiekwestie van, spreken over de kwade krachten tegen de goede.”
“Bovendien: de oplossingen die ze voorstellen en hun obsessie met hernieuwbare energie, werken niet. Kijk naar Duitsland, dat het dichtst benadert wat volgens de activisten moet gebeuren, maar met hernieuwbare energie hebben ze niet veel bereikt. Als je kernenergie uitsluit omdat je ideologische bezwaren hebt, geef je eigenlijk toe dat klimaat niet je prioriteit is. Er is een enorme discrepantie tussen het alarmisme van klimaatactivisten – ‘we hebben nog twaalf jaar om de wereld te redden’ – en wat ze voorstellen als oplossing. Wat ze voorstellen, het sluiten van de kerncentrales, is zowat het domste wat je kan doen voor het klimaat. De oplossing zal niet uit de hoek van de klimaatjongeren komen maar uit die van de wetenschappers, ingenieurs en economen die in stilte werken aan oplossingen. De meeste klimaatactivisten hebben goede bedoelingen en zijn oprecht begaan met de toekomst, maar de weg naar de hel is vaak geplaveid met goede bedoelingen.”
Door de oorlog in Oekraïne wil Europa versneld onafhankelijk worden van Russisch gas (dat in de EU voor 40% uit Rusland komt) en olie (25% uit Rusland) richting groene energie. Wordt onze hoge energiefactuur de katalysator voor de groene transitie?
“Ik hoop het. Maar er is geen eenvoudige oplossing, zeker niet als je kernenergie uitsluit maar zelfs niet als je kernenergie gaat omarmen. Dan raken we er niet met de huidige centrales maar moet je nieuwe centrales bouwen en dat hadden we beter twintig jaar geleden gedaan. Zolang onze economie op gas draait en we de innovatie niet hebben om gas te vervangen, zal het gas blijven stromen. Het zal alleen van elders komen en ons afhankelijk maken van onvoorspelbare dictators in schurkenstaten zoals Venezuela en Qatar. Die trekken zich veel minder aan van het klimaat en wij hebben geen controle over de manier waarop hun gas wordt gewonnen. Als je de methaanlekken meetelt, is gas bijna even schadelijk als steenkool.”
“We moeten kerncentrales bouwen én hernieuwbare energie stimuleren, maar ook voor wind- en zonne-energie zijn we deels afhankelijk van Rusland en China. Het grote voordeel van kernenergie tegenover hernieuwbare energie is energiedichtheid: met een kleine hoeveelheid grondstoffen kan je heel veel energie opwekken. Wind- en zonne-energie hebben een veel lagere energiedichtheid: je hebt meer ruimte en zeldzame materialen nodig, die vaak uit diezelfde landen komen. Kernenergie is de minst slechte oplossing omdat je maar een heel kleine hoeveelheid uranium nodig hebt die je bovendien jarenlang kan opslaan, zodat je ook geopolitiek onafhankelijk bent. Maar dan zit je nog met de bouwtijd van kerncentrales van meerdere jaren.”
“Onze energiestrategie heeft ons afhankelijk gemaakt van dictators. Hernieuwbare energie vereist ook veel aluminium, kobalt, nikkel en lithium, die deels uit China en Rusland komen. Daarnaast maakt ook de onbetrouwbaarheid van zonne- en windenergie – het waait niet altijd, de zon schijnt niet altijd – ons afhankelijk van gas. De centrale die het meest compatibel is met hernieuwbare energie, is immers een gascentrale. Dus als minister Van der Straeten zegt dat de inzet op ‘honderd procent hernieuwbaar’ de beste manier is om onafhankelijk te zijn van Rusland, is dat bullshit. Zeker als die gascentrales in de plaats komen van kerncentrales, maakt ons dat net afhankelijker van Poetin omdat we telkens gas moeten stoken op het moment dat er minder zon en wind is. Ik denk dat de oorlog veel mensen heeft duidelijk gemaakt dat kernenergie echt wel een belangrijke troef is.”
Europa, en dus ook ons land, zal grote budgetten moeten vrijmaken voor defensie, het indijken van de inflatie, armoedebestrijding en de opvang van vluchtelingen. Komen de technologische ontwikkelingen die nodig zijn om de klimaatschade te beperken daardoor in het gedrang?
“Elke crisis is slecht nieuws voor het klimaat, omdat ze klimaat doet zakken op je prioriteitenlijst. Dat zien we ook mondiaal. Landen die nog niet zo rijk zijn, liggen nauwelijks wakker van klimaat omdat ze andere zaken aan hun hoofd hebben. Of je nu met oorlog, armoede of een pandemie zit, dat is altijd slecht voor het klimaat. De enige sprankel hoop is dat onze bezorgdheid om geopolitieke afhankelijkheid voor een stuk ook samenvalt met onze klimaatproblemen. Maak je jezelf minder afhankelijk van gas, dan bestrijd je ook de klimaatopwarming.”
“Ik ben vooruitgangsdenker en optimistisch over het menselijk vermogen om het klimaatprobleem op te lossen, maar ik geloof niet dat Europa de klimaatdoelstellingen voor 2030 zal halen. Zelfs zonder de invasie in Oekraïne zou dat niet gelukt zijn.”
Heeft uw vooruitgangsoptimisme een knauw gekregen sinds de oorlog?
“Op geopolitiek vlak zeker wel. We zien een terugkeer naar de 19de-eeuwse manier van denken, toen oorlogen werden gevoerd met het oog op territoriumuitbreiding. Zoals de nazi’s alle Duitssprekenden in Europa als één ‘volk’ wilden verenigen, doet Rusland dat nu met de Russisch-sprekenden. Ik geloof dat er op lange termijn minder oorlog en armoede zal zijn, maar we hebben nooit de garantie dat vrede definitief verworven is. Maar ik heb mijn vooruitgangsdenken niet opgegeven. Het feit dat het Westen verenigd is in de afkeer van Rusland is een teken van morele vooruitgang, maar daarmee koop je niet veel. Je blijft in een wereld waar één iemand met veel macht enorm veel schade kan aanrichten. Mijn vooruitgangsdenken heeft dus wel een lichte knauw gekregen.”
Anuna De Wever stelt in Humo dat je met je focus op technologie en economische groei ‘fuck you’ zegt tegen de rest van de wereld en de ongelijkheid en uitbuiting onder de mat veegt.
“Ik denk dat net het verdacht maken van technologische innovatie en het pleiten voor het stilleggen van de groei een ‘fuck you’ aan de rest van de wereld is. Inzetten op technologische innovatie toont een veel grotere bezorgdheid voor de wereld omdat we landen die aan het ontwikkelen zijn alternatieven aanbieden voor steenkool, gas en olie. Dat is een wervender verhaal voor ontwikkelingslanden die ook van onze welvaart willen genieten. Tegen India of China zeggen dat ze moeten stoppen met groeien, dat is pas een ‘fuck you’. Wie voor technologische innovatie pleit, heeft een meer mondiaal perspectief dan wie zegt dat groei het probleem is. Bovendien hebben rijke landen een historische verantwoordelijkheid. Wij waren eeuwenlang de grote uitstoters van broeikasgassen. Hoe kunnen we die schuld best aflossen? Door technologische innovatie te stimuleren en die technologie te delen met armere landen
“Je kan niet zeggen tegen India of China: ‘We doen het licht uit, je hebt genoeg steenkool gestookt. Wij hebben dat twee eeuwen gedaan en zijn nu rijk en welvarend maar jullie mogen dat niet meer doen.’ Dus moeten we hen een alternatief bieden.”
U bent een groot pleitbezorger van kernenergie, al decennialang de steen des aanstoots van de groenen en ook van de klimaatjongeren. De kernuitstap wordt wellicht opgeschort, Bart De Wever pleit ervoor vijf kerncentrales in ons land langer open te houden. Waarom is kernenergie volgens u het ideale wapen tegen de klimaatopwarming?
“Er zijn twee grote troeven: vooreerst de energiedichtheid van uranium, die drie miljoen keer hoger is dan die van steenkool. Ten tweede is kernenergie onafhankelijk van weer en wind én is het CO2-neutraal. De meest beloftevolle strategie om gigantische hoeveelheden energie op te wekken, is kernenergie. Ik ben niet tegen hernieuwbare energie, ik ben wel tegen roekeloze plannen om in te zetten op 100% hernieuwbare energie, die afhankelijk is van zon en wind. Het oplossen van het klimaatprobleem is een kwestie van risicobeheer. Willen we echt aan risicobeheer doen, dan kijken we beter naar de strategieën die hun werkzaamheid hebben bewezen, dan komt kernenergie als meest succesvolle bewezen strategie uit de bus. We moeten Frankrijk en Zweden dankbaar zijn dat ze dat experiment hebben opgezet. Weliswaar deden ze dat niet zozeer uit klimaatbekommernis maar om niet langer afhankelijk te zijn van olie uit de OPEC-landen. Daarom zijn ze massaal overgeschakeld op kernenergie, en dat hebben ze op tien tot vijftien jaar met succes gedaan. Zelfs al zou ik pessimistisch zijn over kernenergie en al zouden we nauwelijks vooruitgang boeken in de nucleaire technologie, dan nog kunnen we het doen met de technologie van de jaren zeventig die Frankrijk heeft toegepast. Sowieso is het een slecht idee bepaalde technologieën om ideologische redenen uit te sluiten, ook hernieuwbare, maar van alle technologieën die je niet mag uitsluiten, steekt kernenergie er met kop en schouders bovenuit. Het is de allerbeste manier om energie op te wekken en welvaart en groei tot stand te brengen en écht af te raken van steenkool, olie en gas. Als we naar nuluitstoot willen, hebben we kernenergie nodig. Met zonnepanelen en windturbines gaan ze er niet komen. Als zelfs Duitsland, een van de rijkste landen ter wereld, daar na 20 jaar en met 500 miljard euro investeringen niet in slaagt, hoe wil je dan dat Nigeria, Egypte of Bangladesh het klaarspelen?”
(Het Laatste Nieuws, 17 maart 2022)
