Als griepvirussen konden nadenken, vroegen ze zich vandaag ongetwijfeld af: Wat is er in hemelsnaam met onze gastheer aan de hand? Vroeger gedroegen mensen zich zo gezellig en sociaal, maar nu komen ze nauwelijks nog bij elkaar in de buurt. Een ramp voor ons!
Want inderdaad, hoewel mondmaskers, handhygiëne en sociale afstand niet bedoeld waren tegen de griep, deelt ook onze oude kwelgeest in de klappen. Door de drastische maatregelen tegen SARS-CoV-2 is het influenzavirus – geen naaste verwante overigens – in sommige Europese landen helemaal van de kaart geveegd.
Want zo gaat dat in het ecosysteem genaamd Homo sapiens: de een zijn brood is de ander zijn dood. Toch worden niet alle oude ziektekiemen weggedrukt door de new kid on the block. In tegendeel: sommige virussen en bacteriën krijgen door Covid-19 een gouden kans om een nieuw offensief in te zetten, en zijn die schaamteloos aan het benutten.
Dat zit zo: omdat het coronavirus alle aandacht naar zich toezuigt, verliezen we momenteel vele andere (en ergere) ziektekiemen uit het oog. Zo zijn volgens een rapport van Unicef en de WHO in maar liefst 68 landen vaccinatieprogramma’s verstoord of stopgezet. En zelfs wanneer ze wel plaatsvonden, maakten lockdowns en verstoring van openbaar vervoer het moeilijker om de klinieken te bereiken. Soms durfden ouders zelfs niet naar het ziekenhuis te komen, uit angst besmet te raken met het coronavirus. Daardoor lopen 80 miljoen kleine kinderen inmiddels een verhoogd risico op mazelen, tetanus en difterie.
Welvaartsremedie
De afgelopen maanden werden bij ons verwoede discussies gevoerd over de vraag of de remedie tegen corona niet erger was dan de kwaal, uitgerekend in economische schade of verloren levensjaren. Maar hoewel de lockdowns in Nederland en België wel degelijk noodzakelijk waren om de gezondheidszorg én de economie voor erger te behoeden, is dat voor arme landen een ander verhaal. De indirecte schade door gemiste vaccinaties zou er veel groter kunnen uitvallen dan de gevolgen van Covid-19 zelf, aldus WHO-directeur Tedros Ghebreyesus.
Een rijk en welvarend land als Nederland, met veel 60-plussers en een van de hoogste levensverwachtingen ter wereld, kan het zich veroorloven om naar grove middelen te grijpen voor een virus met een relatief lage mortaliteit. Andere en meer ernstige bedreigingen voor de volksgezondheid zijn immers al lang van de baan. Maar die afweging is helemaal anders voor ontwikkelingslanden waar ziekten als malaria, polio, tetanus en difterie nog steeds rondwaren. Bovendien hebben deze landen ook een veel jongere bevolking, die een stuk minder kwetsbaar is voor corona. Covid-19 is geen welvaartsziekte, maar de lockdown is wel een welvaartsremedie: je kan het je enkel veroorloven als je rijk en gezond genoeg bent.
Al te lang waren de aanbevelingen van de WHO tegen Covid-19 op maat gesneden van de rijke landen van wie de organisatie vooral geld krijgt. Discussies over voorradige IC-bedden en ventilators bijvoorbeeld zijn niet aan de orde als je überhaupt geen toegang hebt tot een degelijke ziekenhuis. Helaas zijn ook beleidsmakers in arme landen te ver mee gegaan in de coronastrategie van het rijke Westen, met alle gevolgen vandien. Het advies om thuis te blijven, hoewel begrijpelijk, is bijzonder tragisch wanneer het ouders weerhoudt om hun kinderen te laten vaccineren. Mazelen en difterie zijn voor kleine kinderen immers veel schadelijker dan corona.
Westerse prioriteiten
Diezelfde westerse prioriteiten zien we helaas ook in de wereld van ontwikkelingshulp. De miljardair en filantroop Bill Gates liet in april in de Financial Times weten dat zijn stichting de „volledige aandacht” zou geven aan de strijd tegen Covid-19. Als dat letterlijk waar was, zou dat een ramp zijn, want Gates besteedt elk jaar honderden miljoenen aan effectieve campagnes tegen hiv, mazelen en polio. Gelukkig bleek het overtrokken, of heeft Bill zich sindsdien bedacht: op 4 juni kwam het bericht dat de Gates Foundation de komende vijf jaar 1,6 miljard dollar zal investeren in GAVI, de vaccinatie-alliantie die kinderen in ontwikkelingslanden levensreddende routinevaccinaties toedient.
In maart en april was het perfect begrijpelijk dat alles even moest wijken voor dit nieuwe en explosieve virus. Maar nu we onze vijand beter kennen, is het tijd om onze prioriteiten terug op orde te zetten. De laatste decennia heeft de wereld ontzettend veel vooruitgang geboekt in de strijd tegen allerlei dodelijke infectieziekten, waarvan velen hier al zo lang verdwenen zijn dat we de verschrikkingen vergeten zijn. De WHO schat dat vaccineren elk jaar twee tot drie miljoen levens redt, vooral van kleine kinderen. Het aantal sterfgevallen aan mazelen daalde sinds het begin van deze eeuw met 73 procent, het aantal malariadoden werd gehalveerd, van 800.000 naar 400.000.
Als overheden en ontwikkelingsorganisaties zich blijven blindstaren op dat ene virus, dreigt de wereld die geboekte winst weer kwijt te spelen. De VN verwachten dat tientallen miljoenen mensen door de directe en indirecte gevolgen van corona terug in de extreme armoede zullen belanden. Daarmee dreigen decennia van vooruitgang te worden weggevaagd.
Grimmige voorspelling
In The Lancet voorspelden onderzoekers dat een half jaar verstoring van moeder-en-kindzorg kan leiden tot een extra sterfte van 253.500 kinderen en 12.200 moeders. En dat was nog het meest gunstige scenario. In de grimmigste voorspelling loopt de kindersterfte op tot boven het miljoen.
Zo ver hoeft het niet te komen. Overheden en individuele burgers kunnen helpen om de reguliere gezondheidszorg in arme landen zo goed mogelijk overeind te houden, bijvoorbeeld door extra steun aan organisaties als Unicef, Amref en het Aidsfonds. Een andere optie is om goede doelen te steunen die in het verleden hun uitmuntende effectiviteit hebben bewezen in de strijd tegen armoede en ziekte (zie de ranglijst van GiveWell en van Doneer Effectief).
De afgelopen decennia was de wereld goed bezig. We mogen niet toelaten dat het coronavirus een afleidingsmanoeuvre uitvoert op zijn gastheer, om vervolgens vrij baan te geven aan andere en dodelijker ziektekiemen.
(Met Mirjam Vossen in NRC, 1 augustus 2020)