Eén van de vragen die ik het vaakst krijg, is waarom ik zo weinig schrijf over het “grote probleem van overbevolking”, en wat ik vind van de ideeën van Etienne Vermeersch daaromtrent. Sinds ik houder ben van de Leerstoel Etienne Vermeersch aan de UGent, krijg ik de vraag natuurlijk nog veelvuldiger op mijn bord. Etienne – zoals genoegzaam bekend – waarschuwde zijn leven lang voor het gevaar van de bevolkingsexplosie, en liet op het einde van zijn leven optekenen dat hij “zou sterven met de wanhoop dat het bevolkingsprobleem niet opgelost raakt, wat tot grote catastrofes zal leiden”.
Er zijn niet veel onderwerpen waarover ik het grondig oneens was met Etienne, maar dit is er één van. De wanhoop van Etienne was volkomen onnodig. De belangrijkste reden daarvoor is eenvoudig: de piek van de mondiale bevolkingsgroei ligt al enkele decennia achter ons. Dat zie je in één oogopslag in de grafiek hieronder. Het groene oppervlak geeft de totale wereldbevolking aan, de paarse lijn de bevolkingsgroei. Zoals je ziet, duikt die paarse lijn al gedurende enkele decennia de dieperik in.
Nagenoeg overal ter wereld dalen de geboortecijfers, en dat gebeurt steeds sneller en dramatischer. Geen enkel land ter wereld blijkt immuun voor deze ‘demografische transitie’, zelfs niet zeer traditionele en religieuze samenlevingen. In Algerije bijvoorbeeld zien we een daling van meer dan 60 procent tussen 1975 en 2010, sneller en steiler dan wij hier ooit hebben meegemaakt. Iran kende sinds 1984 zelfs de snelste daling van het aantal kinderen per vrouw ooit waargenomen, van gemiddeld zes naar minder dan drie. De belangrijkste oorzaak van dat dalende geboortecijfer is overal dezelfde, ongeacht culturele verschillen: ouders die zien dat hun kinderen opgroeien, hoeven er niet voortdurend nieuwe exemplaren bij te maken. Hogere levensstandaarden en beter onderwijs doen eerst de kindersterfte dalen, daarna het geboortecijfer. Hans Rosling, die zijn hele leven strijd leverde tegen doembeelden over overbevolking, drukt het als volgt uit in zijn boek Factfulness:
Als ouders zien dat kinderen in leven blijven, als kinderen niet langer nodig zijn voor kinderarbeid en als vrouwen onderwijs genieten en toegang tot voorbehoedsmiddelen krijgen, dan beginnen beide seksen in alle culturen en religies te dromen over minder, maar goed opgeleide kinderen.
En dus zien we dat, samen met de stijgende welvaart en de dalende armoede in de wereld, ook het aantal kinderen per vrouwen steeds verder afneemt. Hier zie je de evolutie van het aantal kinderen per vrouw, met projecties voor de komende decennia.
Er lopen vandaag ongeveer 2 miljard kinderen rond op de planeet. De Verenigde Naties voorspellen dat er in 2100 nog steeds 2 miljard kinderen zullen zijn (zij het natuurlijk niet dezelfde kinderen). Hoezo, bevolkingsexplosie?
Toen Etienne Vermeersch begon te schrijven over overbevolking in de jaren ’70, was de toestand een stuk zorgwekkender, maar vandaag weten we dat het doembeeld van een “bevolkingexplosie” nergens ter wereld is uitgekomen. De reden waarom de wereldpopulatie nog steeds groeit (zie het groene oppervlak hierboven), is vooral dat mensen langer leven, niet dat er steeds meer kinderen bijkomen.
Demografen kunnen met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid voorspellen dat de wereldbevolking binnen enkele decennia zal beginnen krimpen. Die voorspellingen werden de afgelopen jaren al meermaals naar beneden bijgesteld, en vandaag is het zelfs niet eens zeker of we ooit de kaap van 10 miljard halen. Hedendaagse pessimisten (nooit verlegen om het ene doembeeld voor het andere in te wisselen) maken zich daarom steeds meer zorgen over ontvolking en depopulatie.
Natuurlijk, een wereld met ca. 10 miljard mensen blijft een grote uitdaging, voor milieu en klimaat en voedselvoorziening, maar zeker niet onoverkomelijk. “Meer mensen” is in vele opzichten zelfs goed nieuws. Intuïtief klinkt het aannemelijk dat, hoe meer mensen er bij komen, hoe minder grondstoffen er overblijven voor elkeen. Maar in economisch opzicht klopt dat niet. Het klinkt gek, maar méér mensen betekent net minder schaarste.
Misschien schrijf ik binnenkort nog uitgebreider over dit thema, maar bij deze wou ik toch even mijn standpunt samenvatten (want ik voorspel dat ik de vraag nog vaker zal krijgen). Hier nog enkele interessante lees- en kijktips:
- Waarom hogere levensstandaard zorgt voor lager geboortecijfer: de TED-lezing van Hans Rosling.
- ‘Bevolkingsgroei is het probleem niet’, in de bundel Ecomodernisme: het nieuwe denken over groen en groei, van Ralf Bodelier, Marco Visscher e.a., (Nieuw Amsterdam, 2017).
- In hoofdstuk 1 en 6 van mijn boek Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat schrijf ik over overbevolking.
- Waarom meer mensen meer ideeën hebben en daardoor met z’n allen minder schade aanrichten: Seven Billion Solutions van Pierre Desrochers en Joanna Szurmak van The Breakthrough Institute.
- Waarom meer mensen leidt tot minder schaarste, en minder mensen leidt tot méér schaarste: The Simon Abundance Index