Wetenschap draait om methodische twijfel en de zoektocht naar waarheid, waarheen die ook leidt. Helaas raken sommige academische vakgebieden steeds meer besmet met ideologische dogma’s en taboes. Daarom zou een ‘Academie voor Dwarsdenkers’ ook bij ons geen overbodige luxe zijn (cf. Heterodox Academy). Hieronder een korte bijdrage voor het magazine van NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk onderzoek).
****
Wetenschap draait om methodische twijfel. Als we bepaalde ideeën niet langer in twijfel kunnen trekken, raken ze vastgeroest en versteend. Dan krijg je heilige huisjes, orthodoxie en taboes. De laatste jaren duiken steeds meer aanwijzingen op dat sommige vakgebieden besmet zijn geraakt met ideologische dogma’s. Dat wetenschappers politieke overtuigingen hebben, is op zich niet erg. Maar als iedereen ongeveer hetzelfde denkt over gevoelige thema’s, dan versterken onderzoekers elkaars blinde vlekken.
Onderzoeksvragen die ideologisch onwelgevallig zijn – zoals alle heikele vragen die betrekking hebben op minderheidsgroepen – worden dan niet meer kritisch onderzocht. Een van de meest flagrante voorbeelden daarvan: in genderstudies (en in menswetenschappen in het algemeen) rust een groot taboe op biologische verschillen tussen mannen en vrouwen (wat betreft interesses, attitudes en competenties), die nochtans ondersteund worden door tonnen wetenschappelijk onderzoek (in de biologie, genetica, endocrinologie, evolutiepsychologie). Andere taboes betreffen de link tussen criminaliteit en migratie, of de religieuze voedingsbodem voor terrorisme.
Universiteiten hebben vandaag de mond vol van ‘diversiteit’ (van seksualiteit, etniciteit, gender), maar zien de belangrijkste vorm van diversiteit over het hoofd: die van ideeën. Diversiteit wordt gevierd, zolang iedereen maar hetzelfde denkt. Als reactie op aanvallen uit populistische hoek lijkt het dat academici zich alleen maar dieper in hun ideologische loopgraven verschansen, omdat ze ‘tegengewicht’ willen bieden aan de verrechtsing van de samenleving. Maar wetenschappers moeten geen ideologisch tegengewicht bieden, zij moeten de waarheid zoeken en kritisch onderzoek uitvoeren, waarheen het ook leidt.
In de VS ontstaat stilaan een beweging die deze ideologische homogeniteit wil doorbreken. De Heterodox Academy werd in 2015 opgericht door de psycholoog Jonathan Haidt om de diversiteit van ideeën in academia te bevorderen. De enige manier om de waarheid te vinden, zo wist John Stuart Mill, is door de botsing van ideeën. Een waarheid die niet langer in twijfel wordt getrokken, wordt uiteindelijk een steriel dogma. Een ‘academie van dwarsdenkers’ zou dus ook in België en Nederland geen overbodige luxe zijn.
(Bijdrage voor magazine van NWO, november 2019)