Onlangs voerde ik een – wetenschappelijk volstrekt onverantwoorde – peiling uit op Twitter: ‘Welk van de volgende problemen wordt de grootste uitdaging voor onze samenleving de komende 50 jaar?’ Vier keuzeopties, 2.560 stemmen, Mijn eigen stem ging naar ‘klimaatopwarming’, het onderwerp van mijn column vorige week, maar dat antwoord strandde op de tweede plaats. Meer dan dubbel zoveel mensen bleken wakker te liggen van iets geheel anders: islamisering (de ande re opties waren ‘ongelijkheid’ en ‘populisme’). Dat resultaat bevestigt wat verkiezingsuitslagen al deden vermoeden, en wat ik zelf ervaar als ik lezingen geef over mijn laatste boek Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat. Veel mensen zijn bang – écht bang – dat hun kleindochters hoofddoeken zullen dragen en dat aanzwellende moslimhorden ons vroeg of laat zullen overrompelen.
De doemprofeten van het nakende ‘Eurabia’ – een Europees continent onder de knoet van de sharia – zijn tegenwoordig in elk Europese land te vinden. De ironie wil dat deze lieden minstens evenveel onzin debiteren over een andere godsdienst dan de islam, en vaak nog een stuk meer: het christendom. Hun probleem is niet zozeer islamofobie als christofilie. Knoop een gesprek met hen aan, en ze zullen je vertellen dat er een enorme kloof gaapt tussen christendom en islam. De ene religie is vredelievend en tolerant, de andere oorlogszuchtig en onverdraagzaam. Aan de ene hebben we wetenschap en verlichting te danken, terwijl de andere uit haar wezensaard niet in staat is tot hervorming of vernieuwing.
De doemprofeten van het nakende ‘Eurabia’ – een Europees continent onder de knoet van de sharia – zijn tegenwoordig in elk Europese land te vinden. De ironie wil dat deze lieden minstens evenveel onzin debiteren over een andere godsdienst dan de islam, en vaak nog een stuk meer: het christendom. Hun probleem is niet zozeer islamofobie als christofilie. Knoop een gesprek met hen aan, en ze zullen je vertellen dat er een enorme kloof gaapt tussen christendom en islam. De ene religie is vredelievend en tolerant, de andere oorlogszuchtig en onverdraagzaam. Aan de ene hebben we wetenschap en verlichting te danken, terwijl de andere uit haar wezensaard niet in staat is tot hervorming of vernieuwing.De Vlaamse publicist Wim Van Rooy schrijft dat het libido sciendi (dorst naar kennis), kenmerkend voor het christendom, geheel ontbreekt in de islam. Om al die redenen, waarschuwt de Franse schrijver Éric Zemmour, is het „een westerse wensdroom om te denken dat de islam aan Europa kan worden aangepast”.
De centrale denkfout van deze christofielen is wat ik ‘achterafgoderij’ noem. Daarbij ga je moderne inzichten en gevoeligheden (scheiding kerk en staat, gelijkheid man en vrouw, geloofsvrijheid) met terugwerkende kracht op oude religieuze teksten en tradities projecteren, alsof die daar altijd al voor het grijpen lagen. Omdat de wetenschappelijke revolutie en Verlichting nu eenmaal in christelijk West-Europa ontstonden, geloven ze dat het kuiken van de moderniteit altijd in het christelijke ei verscholen zat, wachtend om uit zijn schaal te breken. Dat is ook wat liberale christelijke theologen ons willen doen geloven. Nu ze zich eindelijk met de moderniteit hebben verzoend – na eeuwen van hardnekkig verzet – willen ze er zelfs de eer voor opstrijken.
Maar als het christendom van nature de kiemen van de moderniteit in zich droeg, waarom heeft het dan een slordig millennium geduurd vooraleer die tot bloei kwamen? Al die tijd viel van dat geroemde ‘libido sciendi’ bitter weinig te merken. Vanaf het moment dat christenen het voor het zeggen kregen in Europa, begonnen ze alle andere religies en denksystemen te onderdrukken, zoals de classica Catherine Nixey betoogt in haar recente boek The Darkening Age. De notie dat het christendom van nature ontvankelijk is voor vrijdenken en wetenschap, is pure geschiedvervalsing. De waarheid is dat de moderniteit wortel schoot in West-Europa ondanks en niet dankzij het christendom, net zoals de islamitische beschaving tijdens de Gouden Eeuw van Bagdad een mini-verlichting kende ondanks en niet dankzij de islam. Beide godsdiensten zijn van nature intolerant en wantrouwig tegenover nieuwe ideeën, omdat beide geloven dat alles wat we moeten weten in een onfeilbaar Heilig Boek staat, aan ons geopenbaard door het Opperwezen. Beide zijn vervuld van hun eigen superioriteit en verdragen geen alternatieve waarheidsaanspraken naast zich.
Natuurlijk zijn beide godsdiensten niet aan elkaar identiek, en in bepaalde opzichten belooft de islam een hardere noot te zijn om te kraken. Maar de vele gelijkenissen, in historisch opzicht, logenstraffen de angstvisioenen over ‘Eurabia’. Dat het christendom vandaag zo tam en vredelievend lijkt, komt omdat het reeds door de ‘wasmachine van de verlichting’ is gegaan, zoals Pim Fortuyn dat uitdrukte. En als dat christendom vatbaar is voor zo’n wasbeurt, waarom zou dat dan met de islam onmogelijk zijn?
De centrale denkfout van deze christofielen is wat ik ‘achterafgoderij’ noem. Daarbij ga je moderne inzichten en gevoeligheden (scheiding kerk en staat, gelijkheid man en vrouw, geloofsvrijheid) met terugwerkende kracht op oude religieuze teksten en tradities projecteren, alsof die daar altijd al voor het grijpen lagen. Omdat de wetenschappelijke revolutie en Verlichting nu eenmaal in christelijk West-Europa ontstonden, geloven ze dat het kuiken van de moderniteit altijd in het christelijke ei verscholen zat, wachtend om uit zijn schaal te breken. Dat is ook wat liberale christelijke theologen ons willen doen geloven. Nu ze zich eindelijk met de moderniteit hebben verzoend – na eeuwen van hardnekkig verzet – willen ze er zelfs de eer voor opstrijken.
Maar als het christendom van nature de kiemen van de moderniteit in zich droeg, waarom heeft het dan een slordig millennium geduurd vooraleer die tot bloei kwamen? Al die tijd viel van dat geroemde ‘libido sciendi’ bitter weinig te merken. Vanaf het moment dat christenen het voor het zeggen kregen in Europa, begonnen ze alle andere religies en denksystemen te onderdrukken, zoals de classica Catherine Nixey betoogt in haar recente boek The Darkening Age. De notie dat het christendom van nature ontvankelijk is voor vrijdenken en wetenschap, is pure geschiedvervalsing. De waarheid is dat de moderniteit wortel schoot in West-Europa ondanks en niet dankzij het christendom, net zoals de islamitische beschaving tijdens de Gouden Eeuw van Bagdad een mini-verlichting kende ondanks en niet dankzij de islam. Beide godsdiensten zijn van nature intolerant en wantrouwig tegenover nieuwe ideeën, omdat beide geloven dat alles wat we moeten weten in een onfeilbaar Heilig Boek staat, aan ons geopenbaard door het Opperwezen. Beide zijn vervuld van hun eigen superioriteit en verdragen geen alternatieve waarheidsaanspraken naast zich.
Natuurlijk zijn beide godsdiensten niet aan elkaar identiek, en in bepaalde opzichten belooft de islam een hardere noot te zijn om te kraken. Maar de vele gelijkenissen, in historisch opzicht, logenstraffen de angstvisioenen over ‘Eurabia’. Dat het christendom vandaag zo tam en vredelievend lijkt, komt omdat het reeds door de ‘wasmachine van de verlichting’ is gegaan, zoals Pim Fortuyn dat uitdrukte. En als dat christendom vatbaar is voor zo’n wasbeurt, waarom zou dat dan met de islam onmogelijk zijn?
(NRC, 22/6/2019)