Toen in 1931 een pamflet verscheen met de titel ‘100 Auteurs tegen Einstein’, liet de beroemde fysicus zich ontvallen: “Waarom 100? Als ik verkeerd was, had één auteur volstaan!” Dat het aantal ondertekenaars van een tekst niet noodzakelijk in verhouding staat tot de kwaliteit van de argumenten, toonden onlangs meer dan 1.100 academici, in een open brief getiteld ‘Recht op menselijkheid gevraagd’.
In het huidige maatschappelijke discours, zo lezen we daarin, worden migranten ‘ontmenselijkt’. De reden? Ze worden voorgesteld als onderdeel van ‘vluchtelingenstromen’ en ‘migratiegolven’, en sommigen willen zelfs ‘een prijs op hen plakken’. In werkelijkheid zijn metaforen als ‘golf’ en ‘stroom’ perfect gangbaar om de beweging van grote groepen individuen te beschrijven. Wie pakweg googelt op ‘stroom toeristen’, krijgt tienduizenden zoekresultaten, zoals in deze kop van De Standaard: “Amsterdam wil stroom toeristen indammen”. Wordt onze reizende medemens hier ‘gedehumaniseerd’? De Faculteit Sociale Wetenschappen van de KU Leuven, die verschillende ondertekenaars van deze brief huisvest, schrijft zelf op haar website dat ze ‘migratoire stromingen’ onderzoekt. Oeps. Dergelijk academisch jargon klinkt zelfs nóg onpersoonlijker en abstracter. Zijn ze aan de KU Leuven medeplichtig aan de ontmenselijking van migranten?
Dat de becijfering van het kostenplaatje van migratie ‘dehumaniserend’ zou zijn, is een al even belachelijk argument. Als dat klopt, dan worden ook senioren ‘ontmenselijkt’ in het debat over de ‘kosten’ van de vergrijzing. Om nog te zwijgen van werklozen, kinderen, langdurig zieken en zowat elke groep waarvoor we in de gezondheidszorg en sociale zekerheid de economische kosten berekenen. En overigens ook academici. Of ontmenselijkt het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek haar eigen onderzoekers wanneer het berekent hoeveel een PhD of postdoc per jaar kost aan de belastingbetaler? Tot slot doen ook (rationele) voorstanders van meer migratie aan economische kosten-batenanalyse, zoals onlangs nog in The Economist.
Wie écht wil weten wat ‘dehumanisering’ inhoudt, moet eens grasduinen in salafistische schoolboeken – ook in Europa gebruikt – die andersdenkenden als ‘varkens’ of ‘apen’ brandmerken. Of eens luisteren naar de talloze radicale predikers die hetzelfde haatdiscours verspreiden. De import van deze religieuze ontmenselijking is eveneens een aspect van de huidige migratieproblematiek. Maar daar zwijgt de brief dan weer zedig over. Ontmenselijking kan kennelijk enkel uit één bepaalde hoek komen.
De brief eindigt met onheilspellende uitlatingen over de beknotting van ‘academische vrijheid’, en waarschuwt voor een “nieuw normaal waarin academici onder druk geen standpunten meer durven in te nemen”.
Dit is ronduit aanstellerij. Het beste bewijs dat de academische vrijheid vooralsnog geen gevaar loopt, is dat academici met duizend tegelijk hun handtekening hebben gezet onder zo’n belabberd werkstuk, uiteraard zonder enige angst voor repercussies. En terecht, want de academische vrijheid hoort nagenoeg absoluut te zijn. Zelfs rectoren hebben recht op een eigen mening. Of het raadzaam was om zich in hun functie uit te spreken over een individueel migratiedossier waarvan ze mogelijk niet alle details kennen, laat ik in het midden. Maar ik vond hun oproep tot de regularisatie van Mawda’s ouders wel een stuk redelijker (en menselijker) dan dit gezwollen en incoherente discours over ‘ontmenselijking’.
Eerlijk, ik vraag me af hoeveel ondertekenaars deze brief echt grondig en kritisch hebben gelezen – zoals het een academicus betaamt – alvorens hem te ondertekenen. Hebben zij echt niet gezien hoe lichtzinnig en slordig hier wordt omgesprongen met het concept ‘dehumanisering’? Dat er onder de dikke lagen pathos nauwelijks ernstige argumenten te bespeuren vallen? Of hebben velen gewoon gedachteloos hun handtekening gezet, ‘voor de goede zaak’? Want ja, een pleidooi tegen ontmenselijking, wie kan daar nu tégen zijn? Groepsdruk en conformisme hebben ongetwijfeld ook hun rol gespeeld, zoals verschillende niet-ondertekenaars me privé hebben bevestigd. Dat is nu eenmaal wat je bereikt met een dwingend en hoogdravende discours dat hamert op ieders ‘verdomde plicht’ om ‘stante pede’ een halt toe te roepen aan ‘ontmenselijking’.
Ziehier de grootste ironie: de ‘druk’ waarvoor de briefschrijvers waarschuwen, komt helemaal niet van een stoere tweet van Theo Francken. Ze komt van binnenin academische wereld, en ze duwt precies in de tegengestelde politieke richting. De laatste maanden woedt internationaal en ook in Vlaanderen een discussie over de zorgwekkende ideologische homogeniteit in de menswetenschappen en sociale wetenschappen. In de sociale psychologie bijvoorbeeld, het vakgebied van initiatiefneemster Jozefien De Leersnyder, heeft 89 procent van de onderzoekers in de VS een linkse overtuiging, en slechts 3 procent rechts. Dat is zorgwekkend, want de motor van wetenschap is de diversiteit van ideeën. Als iedereen ongeveer hetzelfde denkt, loopt het systeem spaak. Dan worden aannames niet meer in vraag gesteld, en krijg je een eenheidsdenken dat gebaseerd is op emotie in plaats van op ratio. Tot op vandaag blijven veel onderzoekers in de ontkenningsfase, maar er is wel degelijk een ernstig probleem. Als de handtekeningen aan dit tempo blijven binnenlopen op petities24.com/menselijkheid, dan hebben ze het vanzelf aangetoond.(De Morgen, 11/06/2018)