De grootste gemene blinde vlek

Heerst er een linkse dominantie in de wetenschap? Als zelfs een ‘progressieve jongen’ als Ruben Mersch pleit voor meer conservatieve wetenschappers (wat hem overigens siert), moeten we ons misschien zorgen maken (DS 22 november). Linkse dominantie, zoals Mersch schrijft, wijst niet noodzakelijk op een ‘complot’ van een ‘linkse elite’. Ideologische vooroordelen kunnen op meer subtiele wijze doorsijpelen: in de keuze voor onderzoeksvragen, de datavergaring, of de analyse van bevindingen.

Net zomin hoeven we te veronderstellen dat rechtse wetenschappers actief worden buitengesloten. Er kan ook sprake zijn van zelfselectie die een sneeuwbaleffect teweegbrengt: linkse denkers voelen zich meer aangesproken door bepaalde vakgebieden (bijvoorbeeld geesteswetenschappen), waardoor die vakgebieden een linkse reputatie krijgen, waardoor rechtse denkers minder geneigd zijn om daarin te specialiseren. We zoeken allemaal graag gelijkgestemden op. In Wall Street lopen ook weinig linkse rakkers rond, en dat is niet omdat ze worden buitengegooid.

Eergisteren ondervroeg deze krant onderzoekers over zo’n heet ideologisch hangijzer: migratie. Patrick Loobuyck hekelde al de ideologische afkeer van migratiebeperking van antropoloog Noël Salazar (DS 21 november). De uitspraken van de culturele psychologe Jozefien De Leersnyder waren nog problematischer (DS 20 november). Zij besprak de bevinding dat verschillende bevolkingsgroepen aan verschillende snelheden integreren. Dat klopt. Bij Koreanen in de VS gaat dat bijvoorbeeld vlotter dan bij mensen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond. Maar dan komt de ideologische spin. Die verschillen liggen volgens De Leersnyder aan de verschillende ‘heersende negatieve stereotypes’ van de ontvangende bevolking, en aan de mate van segregatie.

De onderlinge verschillen tussen migranten worden genegeerd. Nieuwkomers worden als één homogene groep opgevat, die immer ‘gemotiveerd’ zijn om te integreren, en die hier ‘niet komen om zich af te zetten tegen de meerderheidscultuur’. Voor zover er toch sprake is van ‘onwil’, ligt de schuld opnieuw bij de meerderheid: die biedt te weinig kansen, aanvaardt de migranten niet, toont geen respect.

Ik heb het hier niet gemunt op De Leersnyder, want de ideologische ­bias die ze tentoonspreidt, is helaas kenmerkend voor veel sociale wetenschappers. De ‘vreemdeling’ wordt als een passieve speler beschouwd, zonder enige vorm van autonomie. Hij heeft zelf geen specifieke attituden: anderen hebben attitudes over hem. Hij ageert niet, hij ‘re-ageert’. Ironisch genoeg infantiliseert deze paternalistische houding net mensen met een andere huidskleur – zowat de tegenpool van emancipatie.

Wie zo’n paardenbril opzet, kan alles verklaren. Marokkaanse amokmakers die alles kort en klein slaan in Brussel? Toch vooral de schuld van de ‘witte elite’ die weigert haar ‘privileges’ af te staan, waardoor de jongeren zich ‘gefrustreerd’ en ‘niet welkom voelen’, zo zei antropologe Femke Kaulingfreks in De Morgen. Fanatici die zich opblazen in metro’s en luchthavens? Dat komt omdat jongeren het gevoel hebben ‘er niet bij te horen’, herhaalt Rik Coolsaet uitentreuren. De invloed van religieuze dogma’s wordt weggewuifd.

Hier is breaking news: mensen met een andere huiskleur hebben ook ideeën en attitudes. Ze zijn niet louter de passieve speelbal van anderen. Academici maken zich belachelijk doordat ze een verschijnsel ontkennen dat iedereen vandaag rondom zich kan zien. Er is een aanzienlijke groep mensen, vooral binnen de moslimgemeenschap, die zich actief van onze samenleving afwendt, of haar zelfs resoluut uitspuwt. Ze verwerpen onze ‘promiscue’ omgangsvormen, ze vinden homoseksualiteit ziekelijk, ze willen hun blasfemiewetten afdwingen, en ze zijn gekant tegen de liberale democratie.

Die zelfuitsluiting kent verschillende gradaties, en vormt een glijdende helling. Bovenaan die helling zitten de jongeren die zich in Genk en Antwerpen laten aanpraten dat het zondig is om naar muziek te luisteren, om je modieus te kleden, en om je op plaatsen te begeven waar alcohol wordt geschonken, zelfs als je zelf geen druppel aanraakt.

Dit is geen pure anekdotiek. De zeldzame sociale wetenschappers die dit hete hangijzer durven aan te raken, zoals de Nederlandse socioloog Ruud Koopmans, stellen inderdaad vast dat deze fundamentalistische attitudes wijdverbreid zijn binnen de moslimgemeenschap. Niet toevallig werd Koopmans ervoor uitgespuwd door zijn vakgenoten.

Wetenschap kent verschillende mechanismen voor zelfcorrectie, in het bijzonder het systeem van collegiale toetsing, waarbij onderzoekers elkaars werk kritisch doorlichten. Een cruciale voorwaarde daarbij is dat de toetser en de getoetste niet dezelfde blinde vlekken delen. Als iedereen ongeveer hetzelfde denkt, is collegiale toetsing een maat voor niets. De belangrijkste vorm van diversiteit in de academische wereld is daarom niet de etnische of seksuele, maar de diversiteit van ideeën.

In de VS hebben bezorgde wetenschappers de Heterodox Academy opgericht, waarmee ze de ideologische homogeniteit in bepaalde takken van de wetenschap willen doorbreken. Als iedereen ongeveer hetzelfde denkt over migratie, multiculturalisme, racisme, seksualiteit en natiestaten, dan is er wel degelijk een probleem. De schok van de verkiezing van Donald Trump heeft helaas niet tot een gewetensonderzoek geleid. Er zijn indicaties dat academici zich nog dieper in hun ideologische loopgraven terugtrekken, om tegengewicht te bieden aan de verrechtsing van de samenleving.

Die beweging maakt de situatie enkel erger. We moeten het vertrouwen in wetenschap net herstellen. Gezonde wetenschap is links noch rechts, maar streeft naar objectieve kennis. Mijn inschatting? Een academie van dwarsdenkers zou hier te lande ook geen overbodige luxe zijn.

(De Standaard, 23/11/2017)