In de reeks “geniale denkers”, bracht Kristien Hemmerechts deze week een prachtige hulde aan Sigmund Freud (DM 19/3). Dankzij Freud, zo herinnert ze ons, weten we dat handtassen symbool staan voor baarmoeders, en dat geweren, raketten, boten en binnenrijdende treinen even zovele penissen zijn. Enkel meisjes willen immers met een handtas rondlopen, zo merkt Hemmerechts op, jongens daarentegen onder geen beding. Deze scherpe observatie is een treffend voorbeeld van hoe de psychoanalyse ons ook vandaag toelaat om fenomenen te begrijpen die anders raadselachtig zouden zijn. Freud zelf zag de handtas eerder als symbool voor de vagina, bijvoorbeeld in zijn analyse van de patiënte Dora, die hij op een cruciaal moment betrapt terwijl ze zenuwachtig met een wijsvinger in en rond de gleuf van haar handtas tast. De beroemde analyticus ontmaskerde dat neurotische gedrag terstond als een gesymboliseerde masturbatie, waarbij de ‘gleuf’ voor de vagina staat.
Ook vandaag blijft de psychoanalyse actueel. Mijns inziens legt de theorie van Hemmerechts over handtassen de vinger op wat zich op oudejaarsnacht in Keulen afspeelde. Zoals bekend, spraken sommigen daar van een massa-aanranding, terwijl anderen volhouden dat het louter om handtasdiefstallen ging. Binnen een Freudiaanse denkkader, is deze tegenstelling tussen een seksuele en niet-seksuele drijfveren natuurlijk simplistisch. Indien de handtas symbool staat voor de vagina/baarmoeder (de anatomische details doen minder ter zake) begrijpen we dat ook een “handtassendiefstal” een gesublimeerde vorm van verkrachting is. Voor wie de theorieën van Jacques Lacan over betekenaars en het onbewuste gelezen heeft, spreekt het portmanteau-woord “handtastelijkheden” natuurlijk boekdelen.
Een andere prikkelende observatie is dat raketten penissen zijn (of net het ejaculaat?), afgevuurd door landen die willen tonen dat ze “de grootste en de sterkste” hebben. Bemerk echter dat de grootste en zwaarste kernkoppen zelden worden afgevuurd, maar heimelijk bewaard en opgestapeld. Waarom pronkt onze premier niet met zijn nucleaire fallus, maar houdt hij hem stiekem verborgen in Kleine Brogel? En waarom was de codenaam voor de bom op Hiroshima “Little Boy”? In deze context zou ik eerder de inzichten van Freud over “infantiele incontinentie” aanbevelen. Een laattijdige zindelijkheid bij kinderen, zo leerde Freud ons, kan op volwassen leeftijd tot een “anaal-retentieve persoonlijkheid” leiden, geneigd tot controledrang en opkroppen van emoties. Kan dat een verklaring bieden waarom grootmachten hun nucleaire arse-naal (of ars-anaal) ophouden?