(De Morgen, 20 maart 2015)
Filosoof Thales van Milete was de eerste die een zonsverduistering kon voorspellen, althans volgens geschiedschrijver Herodotus. Als zijn overlevering klopt, moet dat op 28 mei van het jaar 585 voor onze tijdrekening zijn geweest. De tijdgenoten van Thales, de Meden en Lydiërs, die op dat eigenste moment een veldslag uitvochten, waren danig met verstomming geslagen door zijn voorspelling dat ze prompt hun strijdgewoel staakten en een bestand sloten. De kans dat vandaag na de zonsverduistering – rond 10.30 uur – de wapens zwijgen, pakweg in Oekraïne, lijkt helaas eerder gering.
Tegenwoordig halen velen de schouders op bij zo’n aangekondigd natuurwonder. Een zonsverduistering voorspellen? We weten toch ook wanneer Pasen dit jaar valt? So what? Journalist en lastpost Joël De Ceulaer, nochtans een minnaar van de wetenschap, mocht op Radio 1 de kniesoor uithangen: genoeg had hij van die eclipsheisa! Zal het hem worst wezen dat de maan morgen een hap uit de zon neemt en haar tot een stellaire smiley dwingt! Als het bewolkt is, hebben we die 375.000 debiele eclipsbrilletjes overigens voor niets gekocht! Drie hemellichamen op één lijn, wat is dat nu voor nieuws? Drie regeringspartijen op één lijn zou meer verbazing wekken.
Mijn beste Joël, het wonderbaarlijke aan een zonsverduistering is precies dat het géén nieuws is. De gebeurtenis die zich vandaag zal voltrekken, is inderdaad perfect voorspelbaar. Dankzij ons wetenschappelijk vernuft kunnen we jaren op voorhand exact voorspellen waar en wanneer de maan een streepje van ons zonlicht zal stelen. Diezelfde wiskundige formules laten ons eveneens toe om terug in de tijd te rekenen. Daarom weten we precies op welke dag de veldslag tussen de Meden en Lydiërs plaatsvond – opnieuw: als we de historie van Herodotus mogen geloven. Volgens schrijver Isaac Asimov is die veldslag meteen de eerste historische gebeurtenis ooit waarvan we de precieze datum kennen.
Mag ik dat fascinerend vinden? De volgende complete zonsverduistering in België – ik heb het even opgezocht – zal pas plaatsvinden op zaterdag 23 september 2090. In Namen bereikt het spektakel om 19.32 uur zijn hoogtepunt, als het zwerk niet in de weg zit. Op een betrouwbare weersvoorspelling voor die dag is het nog even wachten.
Beeldt u zich in: over dat jaar 2090, dat wellicht u noch ik zal meemaken, weten we nagenoeg niets te vertellen. Behalve die eclips is dat jaar in volstrekte duisternis gehuld. Mogelijk heeft de stijgende zeespiegel onze schone badsteden verzwolgen, heeft iemand de vlag van het kalifaat op de Naamse citadel geplant, heeft ggo-onkruid het hele land overwoekerd, werken we allemaal tot we 83 zijn, of hebben boosaardige robots de mensheid uitgeroeid -kies zelf uw angstvisioen.
Eén zaak staat buiten kijf: op 23 september rond 19.32 uur zal duisternis over Namen neerdalen, of wat daar nog van overschiet. Mijn voorspelling: ook dan zal er een eclipsscepticus opstaan om zich over de ‘heisa’ op te winden.
Zonsverduisteringen werden van oudsher opgevat als onheilsdragers, zoals zowat elk hemelverschijnsel waarvoor de bijgelovige mens geen verklaring wist te bedenken. Bij elke eclips of komeet dachten vrome gelovigen dat het Einde der Tijden was aangebroken. De Kerkvader Tertullianus (circa. 160-230) meende dat een zonsverduistering een blijk was van Gods toorn jegens ongelovigen. Zonder de wetenschappelijke revolutie hadden we ons vandaag misschien ter aarde geworpen en om vergiffenis gesmeekt voor onze vreselijke zonden. Scientia vincere tenebras. Door wetenschap de duisternis overwinnen. Of zo niet, dan toch minstens voorspellen.