Een 46-jarige man uit Chapel Hill, North Carolina, heeft eergisteren in koelen bloede drie jonge moslims neergeschoten (DS online 12 februari). De slachtoffers zijn de 23-jarige Deah Shaddy Barakat, zijn vrouw Yusor Mohammad Abu-Salha (21) en haar zus Razan Mohammad Abu-Salha. De dader, Craig Stephen Hicks, beschrijft zichzelf op zijn Facebook-pagina als een anti-theïst, een stroming binnen het atheïsme die godsgeloof niet alleen verwerpt, maar ook als gevaarlijk en irrationeel beschouwt. De directe aanleiding van de moord zou een burendispuut over een parkeerplaats zijn, maar er is een vermoeden van moslimhaat als motief.
De informatie kwam me woensdagmorgen onder ogen toen een journalist van DeWereldMorgen tweette: ‘Drie moslims gruwelijk vermoord door militante atheïst. Heeft @mboudry al afstand genomen?’ Gelooft werkelijk iemand dat ik daar nog maar een nanoseconde over zou twijfelen? Deze moord is laf en verwerpelijk. Dat ze door een mede-atheïst is gepleegd, met moslimhaat als vermoed motief, vind ik afschuwelijk.
Natuurlijk had die tweet een andere ondertoon. Sociale media gonsden van zulke sarcastische oproepen aan het adres van atheïsten, die prominente moslims destijds hadden aangespoord om zich te distantiëren van jihadistisch geweld (waartoe overigens ook bijvoorbeeld de islamitische burgemeester van Rotterdam, Ahmed Aboutaleb, had opgeroepen). De Nederlandse filmmaker Abdelkarim El-Fassi zorgde vorige week nog voor ophef, toen hij kinderen voor de camera dwong om zich van terreur te distantiëren, omdat de jochies toevallig de haartooi van Anders Breivik of de huidskleur van de gebroeders Kouachi hadden. Die ridiculisering van publieke afstandname was slechts de laatste ronde in het opbod aan scheve analogieën de afgelopen maanden: ‘Je vraagt toch niet aan Jean-Marie Pfaff om afstand te nemen van Guantánamo?’ (Sami Zemni). ‘Of aan Bart De Wever dat hij zich distantieert van de vernielzucht van Antwerpse dokwerkers?’ (Youssef Kobo)
Schuldbekentenis?
Openlijk afstand nemen, zo luidt de redenering, is een impliciete schuldbekentenis. De loutere insinuatie dat moslims ideologische verwanten zijn van IS of Al-Qaeda, is op zich al beledigend. Oproepen tot publieke distantie onderschrijven het principe van collectieve schuld, waarbij de hele fruitmand moet opdraaien voor enkele rotte appels. Elk weldenkend mens verfoeit koppensneller en doodseskadrons voor cartoonisten, toch?
Welnu: dat is niet zo. Gruweldaden verricht in naam van één en dezelfde God wekken minstens een schijn van ideologische verwantschap. Mocht ik een profeet vereren als de meest perfecte mens die ooit bestond (zoals talloze moslims doen), dan zou de grootste lasterdaad jegens hem niet zijn dat iemand hem afbeeldt, maar dat iemand in zijn naam onschuldige burgers vermoordt. Dan zou ik de eerste zijn om de naam van mijn Held te zuiveren.
Maar is die ideologische verwantschap er echt, of bestaat ze alleen in de perceptie? Laten we de analogie even doortrekken met de Chapel Hill-moorden, nu atheïsten met de vinger worden gewezen. Eerst de barbarij van IS en consorten. In mijn ogen komt het jihadisme recht uit de Heilige Teksten waarop ook gematigde moslims zich beroepen als woord van God. Die laatsten zullen, net zoals hun seculiere apologeten, antwoorden dat IS niets met religie te maken hebben, en dat de wortels van radicalisering elders liggen. Precies daarom vinden ze het ook onzinnig dat moslims zich moeten distantiëren van lieden die hun godsdienst hebben gekaapt voor gruweldaden.
Peilingen wijzen helaas uit dat een significante minderheid van moslims terreur tegen ongelovigen en godslasteraars vergoelijkt of zelfs verheerlijkt. De meest extreme elementen intimideren gematigde stemmen tot stilzwijgen, om zo de rangen te sluiten en hun aanhang groter voor te stellen dan het geval is. Wie in die omstandigheden distantiëring van geweld verdacht maakt of ridiculiseert, spreidt het bedje voor de fundamentalisten. Hoe minder mensen afstand nemen, hoe sterker de extremisten staan. En hoe meer extreemrechtse xenofoben zich bevestigd zien in hun overtuiging dat de gematigde moslim niet bestaat.
Richard Dawkins
De Chapel Hill-moorden dan. Het anti-theïsme zoals Christopher Hitchens of Richard Dawkins dat beleven, is louter en alleen gericht op ideeën, niet op personen. Inderdaad: godsdienst is irrationeel en gevaarlijk. Religieuze dogma’s leiden tot onoplosbare verdeeldheid en de Heilige Teksten van de wereldgodsdiensten staan vol haat en onverdraagzaamheid. Gelovigen verdienen echter respect als mensen, en genieten de vrijheid om hun denkbeelden te verkondigen en verspreiden, zolang ze niet direct aansporen tot geweld. Iemand die het anti-theïsme van Christopher Hitchens aangrijpt om drie onschuldige jonge mensen te vermoorden, heeft totaal niets van Hitchens’ humanisme begrepen. Geen enkele passage in zijn werk bevat volgens mij een rechtvaardiging voor geweld op gelovigen.
Maar zelfs als dat voor mij zonneklaar is, wil ik geloven dat er mensen bestaan die het verschil tussen harde islamkritiek en moslimhaat niet snappen. Die denken dat een strijd tegen geloof in een fysieke aanval op gelovigen moet ontaarden. Verlichte atheïsten kunnen dat verband totaal van de pot gerukt vinden, maar zodra daar ook maar een vermoeden rond bestaat in de perceptie, is het belangrijk dat ze zich krachtig en onvoorwaardelijk uitspreken. Wie in de plaats daarvan naar uitvluchten zoekt en kromme analogieën opzet, zal de verdenkingen en het wederzijdse wantrouwen alleen maar voeden. Idem dito voor gematigde moslims die het absurd vinden dat iemand hun ‘religie van de vrede’ in verband brengt met de horror van het kalifaat. Om toe te naderen, moet je soms afstand nemen. Als atheïst en anti-theïst distantieer ik me dan ook volkomen van deze laffe moorden. Ik daag u uit om één prominente atheïst te vinden die niet ogenblikkelijk hetzelfde doet. Daar zit – helaas – het verschil.