In zijn reactie op mijn column in NRC noemt Joost van Spanje me een “fake expert”. Geen onaardig visitekaartje. Probleem is dat zijn tekst stijf staat van non sequiturs en verdraaiingen. In werkelijkheid maakt Van Spanje ongeveer hetzelfde punt als ik in NRC, maar is hij te druk bezig met de ontmaskering van “fake experts” om dat door te hebben.
In mijn column leverde ik kritiek op het veelgehoorde argument, vooral in Vlaamse media maar ook daarbuiten, dat centrumrechtse partijen de ‘weg effenden’ voor het Vlaams Belang door haar thema’s (en stijl) over te nemen. De redenering: als je ideeën van een radicale partij kopieert, zullen mensen altijd het origineel boven de kopie verkiezen. Dat klinkt aannemelijk, maar het is een manke redenering. De centrumrechtse partij N-VA heeft het Vlaams Belang al eens kleingekregen (in 2014), door een geloofwaardig democratische alternatief te bieden voor bezorgdheden over migratie en islam. Mijn conclusie: het VB won ondanks, niet dankzij, de stoere praat van N-VA. Extreemrechts moet je bestrijden door zelf een geloofwaardig verhaal te ontwikkelen over de thema’s die zij electoraal uitbuiten, niet door die thema’s angstvallig te vermijden.
En wat zegt Van Spanje, terwijl hij me de levieten leest over het cordon sanitaire? Dat het VB volgens zijn onderzoek “stemmen verloor” dankzij het “overnemen van haar thema’s” door andere partijen. Als Van Spanje even had opgelet en logisch nagedacht, had hij ingezien dat hij daarmee precies hetzelfde punt maakt als ik. Hij erkent dus dat radicaalrechts stemmen verliest, niet wint, wanneer je in haar richting opschuift.
In wat volgt gaat het logisch denkvermogen van Van Spanje helemaal met vakantie. Wanneer ik stel dat het cordon sanitaire als een magneet werkte voor proteststemmers, werpt Van Spanje tegen dat sommige VB-kiezers “ideologische gemotiveerd”. Natuurlijk, alsof ik dat ooit ontkend heb. Sommige VB-stemmers zijn gewoon overtuigde racisten en xenofoben. ‘Alle foertstemmers stemmen Vlaams Belang’ is logisch gezien niet equivalent aan ‘Alle VB-stemmers zijn foertstemmers’. Elementaire logica, die Van Spanje kennelijk ontgaat. Wanneer ik vervolgens stel dat andere partijen een geloofwaardig verhaal over migratie en islam moeten vertellen, denkt Van Spanje dat ik mezelf “tegenspreek”. Want zei ik daarnet niet dat alle VB-stemmers gewoon foertstemmers waren? Nee, dat zei ik niet. Van Spanje maakt van twee argumenten twee verschillende stropoppen, om ze vervolgens tegen elkaar te laten vechten en me dan verwijten dat ik “mezelf tegenspreek”. Overigens heeft Van Spanje gelijk dat het voordeel van een cordon sanitaire is dat, als het standhoudt, de partij in kwestie tot irrelevantie wordt veroordeeld, wat haar stemmen kan kosten. Dat spreekt mijn redenering over foertstemmers niet tegen.
En dan Denemarken. Toegegeven, de “overwinning” van Mette Frederiksen was minder eenduidig dan in vele internationale media werd bericht (The Guardian, BBC, Politico…). De sociaaldemocraten gingen slechts één zetel vooruit, en strikt genomen verloren ze zelfs 0,4 procentpunten. Maar dat de sociaaldemocraten en hun ‘rode blok’ afgetekend de verkiezingen wonnen en dat Mette Frederiksen wellicht premier wordt, staat buiten kijf. Aangezien sociaaldemocraten in vele ander Europese landen onderuit gaan tegen rechts-populisten, is die overwinning best opmerkelijk te noemen. Waarom doet Van Spanje dan schamper over die 100.000 kiezers die overliepen van de Volkspartij naar de sociaaldemocraten? Is het soms triviaal dat populistisch rechts in één klap 12% van hun kiezers verliest aan sociaaldemocraten? [1] Ik dacht het niet. Hier in België kunnen de sociaaldemocraten er enkel van dromen.
Mijn opiniestuk was geen empirische studie, maar een analyse van een veelvoorkomende denkfout over het verkiezingssucces van extreemrechts. Natuurlijk ben ik zelf geen politicoloog, en ik ben bereid om bij te leren van collega’s die hier onderzoek naar verrichten. Ik heb ook nergens beweerd dat ik over een magisch recept beschik om extreemrechts klein te krijgen.
Maar als Van Spanje ongeveer dezelfde analyse maakt als ik over het succes van extreemrechts, waarom wil hij me dan zo nodig als “fake expert” wegzetten? Ik heb er het raden naar, maar het is niet de eerste keer dat een academische collega meningsverschillen uitvergroot en spijkers op laag water zoekt, in een krampachtige poging om elke onverlaat die zich op zijn vakgebied waagt (in een krant dan nog!) als een stuk onbenul weg te zetten. In het Engels heet dat geloof ik ‘turf protection’.
(Stuk Rood Vlees, 15 juni 2019)